• Hinggil sa CRI• Hinggil sa Serbisyo Filipino
More>>
China Radio International
Balita sa Tsina
Balita sa daigdig
Pulitika
Kabuhayan
Lipunan
Kultura
Isports
• Pakinggan ninyo ang pinakahuling programa natin

Tsinaistik

Lipunan

Tsina at ASEAN

Olimpiyada

Musika

Dear Seksiyong Filipino
(GMT+08:00) 2004-11-24 14:00:56    
Ang Great Wall

CRI
Ang dakila't maringal na 10,000 ling Great Wall ay isang proyekdong pandepensang militar noong unang panahon na bihirang makita sa kasaysayan ng konstruksyon ng sangkatauhan at isa sa pinakakilang proyektong pangkonstruksyon ng matandang Tsina .Ito'y dangal at sagisag ng nasyong Tsion at isa ring malaking himala sa kasaysayan ng konstruksiyon sa daigdig.

Pamumuo ito ng dugo't pawis at katalinuhan ng mga ninuno ng nasyong Tsino .Napabantog ito sa daigdig dahil sa kahabaan ng kasaysayan,pagkalaki-laking proyekto at kahanga-hangang karingalan nito .Matagal na itong kinilala bilang himala ng daigdig kasama ng Piramide ng Ehipto ,Taj Mahal ng India at Simbahang St.Sofia ng Istambul.

Ang Great Wall ay itinayo mula noong panahon ng Spring ang Autumn at Warring States bago isilang si Kristo hanggang noong karapusan ng Ming Dynasty noong ika-17 siglo na nagpatuloy ng mga 2,000 taon .mula silangan pakanluran ,bumagtas ito sa matataas na bundok at tagaytay,dumaan sa kaparangan at disyerto na umabot sa mga 10,000 li ,na bumagtas sa ibabaw ng malwak na lupain s kahilagaan ng Tsina .

Ang pinakamaagang kasaysayan ng pagtatayo ng Great Wall ay mababakas hanggang noong Zhou Dynasty (9 BC).Nang panahong iyo'y nagpatayo si haring Zhou Xuan ng mahabang muog at mga beacon tower o toreng pansaenyas para sa pagtatanggol laban sa pananalakay ng nasyonalidad sa ilalimng mga duke na tulad ng Ji,Wei Zhao ,Yan at Qin noong Zhou Dyansty ay nagsipagtayo ng kani-kanilang mga mahabang muog bilang pagtatanggol laban sa pananalakay ng mga kapitbansa.Noong panahon ng Warring States o Magdidigmaang mga Bansa (475 BC –221 BC ),ang mga bansa sa ilalim ng mga duke ay gumawa ng pagtatanggol laban sa isa't isa at nagsipagtayo ng matataas na muog sa kani-kanilang hanggahan .Iniuugnay nila ang nakahilirang mga muog at mga beacon tower at patuloy na pinahahaba iyon ,kaya tinatawag iyong Great Wall o mahabang muog .nang panahong iyon ,iba't iba ang laki ng teritoryo ng mga bansa ,kaya may maikli at may mahaba ang Great Wall ng kani-kanilang bansa .Alinsunod sa napatala sa dokumento at ipinakikita ng mga bakas pangkasaysayan,ang Great Wall ng bansang Chu ay nagsimula sa Zhushanng Hubei,bumagtas sa Hanshui ,dumaan sa Deng County ,bundok Yue hanggang sa Xinyang na ang kabuuang haba'y mga 500 kilometro ;ang Great Wall ng bansang ji ay nagsimula sa Pingyin ng Shandong ,dumaan sa Tai-an ,Lai-wu,Zhang Qiu,Zi Chuan,Lin Xiong ,Anqiu hanggang sa Jiao Nan at pumasok sa dagat ,ang kabuuang haba'y 500 kilometro;ang Great Wall ng bansang Wei ay nagsimula sa Huashan,dumaan sa kahabaan ng Yellow River pahilaga at may habang 300 kilometro ;ang Great Wall ng bansang Yan ay may dalawang direksiyon,ang Great Wall sa Timog ay may habang 250 kilometro samantalang ang sa hilaga'y mga 650 kilometro .ang naturang mga Great Wall ay may sarili nilang sistema ,walang kaugnayan sa isa't isa at sadyang mahina kung ikukumpara sa mga Great wall ng Qin at Han.

Noong 221 BC,nilipol ni Qinshinhuangang anim na bansang nasa ilalim ng mga duke at nagtayo ng kauna-unahang unipikado't sentralisadong bansa sa kasaysayan ng Tsina .Upang mapatatag pa ang teritoryo,magdepensa laban sa pananalakay at panliligalig ng mga Xiongnu,di-naglao'y nagbaba siya ng utos na simulang magtayo ng Great Wall ,idinugtong niya ang mga Great Wall ng mga bansang Qin ,Yan at Zhao sa dakong hilaga at pinalawak at dinagdagan pa ang hava at nagtayo ng isang Great Wall ng Qin mula sa Liaodong sa silangan hanggang sa kanluran ng ng Lintao ng Gansu na may Kabuuang habang 5,000 kilometro.Mula noo'y walang tigil na nagtatayo ng Great Wall sa pundasyong ito ang sumunod na mga dinastiya.Halimbawa,pangalagaan ang Hetao,Longxi at iba pang lugar ,pati ang komunikasyon sa pagitan ng silangan at kanluran .sa mga Great Wall naitintayo sa nangkaraang mga dinastiya ,mas malaki ang sukat ng itinayo sa mga dinastiya ng Qin at Ming ,na ang haba'y pawang lampas sa 5,000 kilometro.

Ang Great Wall mg Qin Dynasty ay nagsimula sa kanluran na ngayo'y sa dakong silangan ng Gansu,dumaan ito sa Gansu,Ningxia,Shaanxi,Shanxi,Inner Monglia,Hebei,Liaoning at iba pang lalawiga't rehiyong awtonomo hanggang sa ilog Yalujiang na may habang mahigit 5,000 kilometro.Ang Great Wall ng Han ay higit na mahaba kaysa Great Wall ng Qin ,umabot ito sa mahigit 10,000 kilometro.Hanggang sa kasalukuyan ,ay matatagpuan ang mga bakas ng guho ng Great Wall ng Han na nakakalat sa Xinjiang hanggang sa pagitan ng Hebei at ilang lalawiga't rehiyong awtonomo.Mula noon ay may mga tala na ng pagtatayo ng Great Wall sa panahon ng mga dinastiya ng Hilagang Wei at dinastiyang Sui.Noong ika-5 hanggang ika-7 siglo,sunud-sunod na nagsitayo ng mga Great Wall ang Hilagang Wei na may habang 650 kilometro,Hilagang Ji na may habang 1,000 kilometro at Hilagang Zhou na may habang 1,500 kilometro .Noong ika-12 siglo ,ang Jin Dynasty ay nagtayo rin ng 4,000 kilometro Great Wall mula sa ngayo'y silangan ng rehiyong awtonomo ng Inner Mongolia hanggang sa labas ng rehiyong Bekal.Ang Ming Dynasty ay walang tigil na nagtatayo rin ng Great Wall sa hilaga para mahadlangan ang patimog na pananalakay at panliligalig ng nalalabing puwersa ng hilagang Yi ng Yuan Dynasty .Ang Great Wall na binabanggit natin ngayon ay ang Great Wall na itinayo ng panahong iyon.Ang proyekto ng pagtatayo ng Great Wall ng Ming Dynasty ay nagpatuloy ng mahigit 200 taon .Sa unang yugto ng pagtatayo ng Great Wall ay sinimula ito sa Ilog Yalujiang sa silangan hanggang sa paanan ng bundok Qilian sa kanluran na may habang mahigit 7,300 kilometro.Parang isang malakas na dambuhalang dragong gumagapang ito sa taluktok ng mataas na bundok sa ibayong pampang ng Yellow River ay sa pasigan ng Bohai .Bilang isang sistemang pandepensa ,ang Great Wall ,liban sa may mahabang pader ay mayroon pang paso sa bundok ,tore sa muog ,smoke tower,beacon tower at tanggulan ,Pagkaraan ng kalagitnaan ng Ming Dynasty ,kinumpuni ang Great Wall mula Shanhaiguan hanggang Jiayuguan,kaya medya mabuti ang kalagayan nito ,dahil nga fito'y napagkamalan ng mga tao sa kasalukuyan bilang simula at dulo ng Great Wall .

Sa katunayan,kapag idugtong ang mga Great Wall na itinatayo ng mga bansang nasa ilalim ng mga duke noong mga panahon ng Spring and Autumn at ng Warring States pati ng sumunod na iba't ibang dinastiya ,ang kabuuang haba nito ay lampas sa 50,000 kilometro.Kaya maipalagay na ang great Wall ay isang himala ng dakilang proyektong dumaan ng mahigit 2,000 taon at bumagtas ng 100,000 li .Talagang katakut-takot ang kalakhan ng proyekto sa pagtatayo ng Great Wall .Ayon sa pagraya ,ang Great Wall na itinayo noong Ming Dynasty lamang ay nangngailangang gumamit ng 50 ,milyong metrokubilong ladrilyo't bato at 150 milyong metro-kubikong lupa.Kapag gamitin ang mga iyon sa pagtatayo ng isang karsadang may 10 metrong lapad at 35 sentimetrong kapal ay makadalawang ikot ito sa daigdig .Malaki rin ang bilang ng lakas-paggawang ginamit sa pagtatayo ng Great Wall sa nakaraang mga dinastiya .Ayon sa talang pangkasaysayan :sa pagtatayo ng Great Wall ng Qin Dynasty ,liban sa paggamit ng 30,000 hanggang 500,000 tropa ay gumamit pa ito ng mga 500,000 obrero ,kung minsa'y umabot pa sa 1.5 milyon .Ang hilagang Ji ay gumamit ng 1.8 milyong obrero.May tala rin sa kasaysayan ng Sui Dynasty na maraming ulit na gumamit ito ng mga ilampung libo ,daan-daang libo hanggang sa sang milyong obrero sa pagtatayo ng Great Wall .

Mula noong unang panahon hanggang sa kasalukuyan ,Tsino man o dayuhang nakarating sa Great Wall ay walang hindi manggilalas sa karingalanng paraan,kalakhan ng saklaw at kahirapan ng proyekto .

Bilang isang proyektong pandepensa ,ang Great Wall ay bumagtas sa mga bundok ,at dumaan sa disyerto,kaparangan ,bangin at ilog.Ang kasalimuutan ng lupaing dinaanan at ang kataka-takang estruturang ginamit nito ay maituturing na isang kababalaghan sa kasaysayan ng proyektong pangkonstruksyon noong unang panahon Bihirang-bihira ang mga ladrilyo't bato sa mga purok ng disyerto at sa palipat-lipat na mga buhanging umabot ng sanlibong li,kaya ginamit sa pagtatayo ng Great Wall ng Han Dynasty ang mga graba't Chinese Tamarisk (isang klaseng punong kahoy)na pawang mga produkto sa lokalidad.Lubos na sinamantala ang katangian ng mga grabang makapaglaban sa mabigat na diin at ang katangian ng mga sanga ng Chinese Tamarisk na makapaglaban sa hila't batak.Napakatibay ng katawan ng Great Wall sa paggamit ng dalawang uring materyal na ito ,dumaan man ng hampas ng hangin,buhangin ,ulan at niyebe sa mahigit 2,000 taon ay may di-kaunting seksiyon nito ang tuwid na makatindig pa nang ilang metro ang taas.

Sa purok ng loes plateau sa hilagang kanluran,karamha'y ginagamit ang pagbabayo ng lupa at pagbunton ng adobe sa pagtatayo ng Great Wall at ang tibay nito'y kasinhusay ng sa mga ladrilyo't bato .Halimbawa ,sa pagtatayo na katawan ng great Wall sa Jiayuguan ng Gansu ay sady ang naghukay sila ng loess o lupang dilaw sa Heshan na mahigit 10 kilometro ang layo sa kanluran ng Jiayuguan .Sa pagbabayo'y pingsiksik nila hangga't maaari ang lupa hanggang sa maging matibay ang pader at hindi madaling magvaga ang hugis o magkabitak.sa pangunahi'y mga ladrilyo't bato ang ginamit sa pagtatayo ng Great Wall noong Ming Dynasty.Mahabang tipak na bato o ladrilyo ang ginamit sa pader at pinalapot na apog ang ginamit sa pagtabin sa mga bitak ,kaya't patag at matibay ang pader .Mahirap mabubuhaysa pader ang mga ugat ng damo at ugat ng mga punongkahoy.Mag patakbuhan ng tubig sa ibabaw ng pader para magpaagos ng tubig-ulan nang mapangalagaan ang pader .

Ang Great Wall ay nagdagdag ng muog na pandepensa sa mahahalagang sangangdaan ,sa matatarik na paso at sa pinagdugtungan ng bundok at dagat ,nang sa gayo'y hindi lamang maaaring magkomunikasyon kunti maaari ring magdepensa.Sa mga lugar na dapat dumaan sa ilog ay nagdagdag ng paagusan ng tubig sa ilalim ng Great Wall .Para naman sa pagtatanggol,ay nagtayo rin ng nakausling mga plataporma sa tabi ng pader sa bawa't di-gaanong malayong agwat para ,makapagtudla sa kaliwa't kanan laban s papalapit na mga kaaway .Sa bawa't tiyak na distansiya'y may mga estrukturang ginagamit sa pagtitinggal ng mga sandata,rasyon at kumpay at tirahan ng nagbabantay na mga kawal ,at naging kublihan sa sandaling may digmaan.Nagtayo rin sa kahabaan ng Great Wall ng nagsasariling mga beacon fire ay beacon tower para magsindi ng apoy at usok upang mahatid ng impormasyon sa sandaling sumalakay ang kaaway .

Sapul nang maitayo ang Great Wall ay nagtanghal sa loob at labas nito ng maraming maringal na makasatsatang dula .Dito naganap ang maraming makabagbag-damdaming mga dakilang digmaan at maraming mga pangyayaring naganap sa pagbabago ng mga dinastiya ang may kaugnayan sa kabigua't tagumpay sa pagtatanggol sa loob at labas ng Great Wall .Maraming tanyag na tauhan ang lumitaw kasunod ng mga bantog na digmaang naganap sa loob at labas ng Great Wall kabilang na rito ang maraming militarista't pulitko at lubos na nagpayaman sa nilalamang pangkultura ng matandang estrukturang ito Halimbawa, si Li Mu na nabubuhay sa panahon ng Warring States ay namahala sa pagtatayo ng Great Wall sa bansang Zhao at sinamantala niya ito sa paglaban sa pananalakay ng Xiongnu ay gumawa ng malaking kontribusyon.Siya ang nagpasimula ng maluningning na halimbawa ng digmaan ng makabagong labanang pandepensa ng muralya ,kaya lubos siyang pinagpipitaganan ng malawak na sambayanan .Upang gunitain ang kanyang kahanga-hangang gawa,ang kanyang mga inapo'y nagtayo ng isang templong pang-alaala sa Yanmenguan na nananatili pa rin doon magpahanggang ngayon.

Sa nakaraan ,ang Great Wall ay gumanap ng papel bilang maninging na sibat at binalutiang kabayo at lumaban para sa kapangyarihan,subalit kasunod ng pag-unlad ng panahon ,pag-iisa ng bansa at pagbuklod ng iba't ibang nasyonalidad ng Tsina ay matagal nang natapos ng Great Wall ang misyong pangkasaysayan nito .Noon pang panahon ng Qing Dynasty mahigit 200 taong nakalipas ay itinuring na ito bilang pamana at napreserba hanggang ngayon .Ang Great Wall na gumanap ng papel bilang pandepensang militar sa nakaraan ay hindi lamang itinuturing ngayin ng mga kababayan ng iba't ibang nasyonalidad at ng mga dayuhan bilang makasaysayang bagay ng nakalipas kundi ipinalagay din ito bilang sagisag ng kapayapaan ,kawing ng pagkakaibigan at matulaing pasyalan ng mga turistang Tsino't dayuhan .Ang estartehikong paso ng Juyongguan at Badaling sa hilaga ng kabisera ay isang maliit na larawan ng Great Wall at isa sa mahalaga't pangunahing pook sa pamamasyal doon.Ang Mutianyu ,Shanhaiguan ,Jiayuguan ,Jiumenkuo,Jinshanling at Huangyaguan ay mga pasyalan din ng mga turistang Tsino't dayuhan.Ang Great Wall ay isang lugar na kinagigiliwang patutunguhan ng mga turista sa pamamasyal sa Beijing .

Ang wikaing "ang hindi makarating sa Great Wall ay hindi isang tunay na lalaki" ay naging isang magiting na salita nila.

Ang great Wall ay isng pambihirang hiyas at isa ring di-pangkaraniwang sining na relikyang pangkultira'r makasaysayang pook.Sumasagisag ito sa kalooba't lakas ng nasyong Tsino na matatah at di masisira at mananatilli sa daigdig magpakaialaman.